Tác phẩm Cõi nhân gian I, Chất liệu vàng lá, bác lá tranh dân gian Đông hồ , Hàng Trống, Kim hoàng trên toan. Kích thước: 180cm x 375cm
Bộ tranh “khủng” dát vàng
Đây là triển lãm cá nhân lần thứ 6 và là triển lãm thứ 3 ở trong nước của họa sĩ Bùi Thanh Tâm. Không có gì ở đằng sau đánh dấu một chặng mới trên con đường nghệ thuật bấy lâu mà anh đeo đuổi. Vẫn tôn vinh những chất liệu dân gian mang tính dân tộc biểu trưng, đan xen hoài niệm về nghệ thuật truyền thống, nhưng ở triển lãm này, từ đề tài, nội dung tác phẩm đến đặc điểm tạo hình đã hoàn toàn đổi khác.
Trong Không có gì ở đằng sau, các nhân vật tràn ngập trong các tác phẩm làm nên tên tuổi của Bùi Thanh Tâm, những búp bê u buồn ba chiều đen tối đầy ám ảnh đã được thay thế bằng rất nhiều hình ảnh khai thác từ những kho dữ liệu dân gian. Thao tác vẽ, tô màu được thay thế bằng thao tác cắt dán collage, tạo nên những tác phẩm siêu bề mặt tập hợp đa dạng các chất liệu, kỹ thuật dân gian.
“Bộ tranh vẽ những kẻ điên- Crazy trước đây của tôi khá nổi tiếng và tôi vẫn có thể kiếm tiền tốt nếu cứ tiếp tục vẽ và bán những tác phẩm này. Nhưng để thỏa mãn chính mình, tôi quyết tâm làm và cho ra mắt Không có gì ở đằng sau...”, Bùi Thanh Tâm cho biết.
Hơn 20 tác phẩm trong triển lãm chia thành 3 mảng chủ đề: Chiến tranh - Tình yêu - Đức tin, được Bùi Thanh Tâm đưa vào các dòng tranh dân gian Kim Hoàng, Đông Hồ, Hàng Trống và tranh thờ. Ấn tượng khi lần đầu tiếp cận là những tác phẩm dát vàng cỡ khủng, với nhiều hình ảnh, biểu tượng, câu chuyện quen thuộc ở những dòng tranh dân gian vốn huy hoàng trong quá khứ. Sở thích đưa vàng lên tranh lại tiếp tục được Bùi Thanh Tâm thực hiện trên bộ tranh đương đại mang đậm hơi thở dân gian lần này. Có điều, thú vị hơn là nhiều tác phẩm được anh chàng dát vàng... chẳng tiếc tay.
Nhà sưu tập Thu Hòa, Giám đốc Bảo tàng Gốm Việt nói: "Tâm đã sử dụng kỹ thuật thếp vàng trên tranh Hàng Trống vào những tác phẩm này. Thực ra, hiện tại tranh Hàng Trống chỉ dùng nhũ thôi, nhưng Tâm làm đúng theo kiểu truyền thống và phải đặt hàng riêng. Họa sĩ đặt mua một bộ tranh chỉ vài chục ngàn, thế nhưng để lên được một tác phẩm dát vàng chỉnh thể cũng mất đến cả trăm triệu tiền mua tranh. Bề mặt tranh lớn thế kia, đủ thấy khối lượng vàng dát lên tốn đến thế nào”.
Họa sĩ Bùi Thanh Tâm
Họa sĩ "chơi sang" thì khiêm tốn: “Chẳng phải cứ dát vàng đã là đắt, là quý đâu, nhiều chất liệu còn quý hơn vàng nhiều. Từ trước đến giờ, nhiều họa sĩ đã khai thác chất liệu này nhằm tạo hiệu ứng thị giác, có chiều sâu”. Việc dát vàng lên mặt tranh đòi hỏi nghệ sĩ phải thực hiện trong môi trường khô, không có gió, tỉ mỉ từng chi tiết. Nhất là với họa sĩ khó tính như Bùi Thanh Tâm thì quá trình này càng đòi hỏi kỹ càng.
Bùi Thanh Tâm kể chuyện, chính nhà sưu tập Thu Hòa còn “xót” hộ anh. Chị Hòa ví số tranh mà Tâm bỏ đi vì chưa ưng ý có thể rải kín cả sân Mỹ Đình. “Các nhà sưu tập đồng hành với tôi cũng vậy, họ tiếc khi nhìn thấy tôi kiếm được tiền từ bán những tác phẩm thuộc dòng tranh cũ nhưng bao nhiêu tiền kiếm được tôi cũng đều dùng hết đầu tư cho những seri tranh mới. Bắt tay vào làm, tôi chỉ quan tâm được làm những điều mình thích và hoàn toàn không đặt nặng việc ai sẽ bỏ ra số tiền lớn để mua những tác phẩm của mình...”, Bùi Thanh Tâm chia sẻ.
Ban đầu, chỉ định dạo chơi
Lựa chọn của anh chàng luôn thích tìm kiếm cho mình những ngã rẽ riêng biệt trên con đường nghệ thuật đối với những chất liệu dân gian giờ đây không còn đơn giản chỉ là sự hoài niệm về nghệ thuật truyền thống hay khích lệ cho sự giữ gìn, phát triển nghệ thuật dân gian nữa. Tâm chia sẻ, những làng tranh Đông Hồ, Hàng Trống, tranh thờ Kim Hoàng hay các làng nghề thủ công truyền thống làm vàng, bạc... đã có từ lâu đời trong dòng chảy văn hóa Việt, trở thành những biểu tượng văn hóa dân gian của người Việt. Anh thực hành việc chắp ghép tất cả những tinh túy, đặc sắc mà các nghệ nhân dân gian nhiều đời gìn giữ, phát triển, đưa chúng bào một “định dạng mới” trong dòng chảy của nghệ thuật đương đại Việt.
Tác phẩm Xứ An Nam I, II, III. Chất liệu: vàng lá, bác lá tranh dân gian Đông Hồ, Hàng Trống, Kim Hoàng trên toan.
Vốn ban đầu chỉ định dạo chơi thoảng qua với tranh Đông Hồ, Hàng Trống, nhưng khi càng thực hành, họa sĩ càng thấy có quá nhiều thứ có thể khai thác đưa vào nghệ thuật đương đại. Cho nên, dù còn nhiều đơn đặt của dòng tranh cũ nhưng Bùi Thanh Tâm vẫn quyết bắt tay tạo ra một bước ngoặt mới.
“Trong quá trình làm bộ tranh cho triển lãm cá nhân đầu tiên là Nàng Monalisa (2010), tôi đã bắt đầu suy nghĩ nhiều đến việc sử dụng chất liệu nghệ thuật dân gian, truyền thống. Những bộ tranh tiếp theo là Những kẻ điên, Thiên đường bỏ ta đi, tôi đều sử dụng chất liệu tranh truyền thống, nhưng bản thân vẫn chưa cảm thấy thỏa mãn. Bởi vậy, sau triển lãm Thiên đường bỏ ta đi (2017), tôi muốn tạo nên một sự đột phá về nghệ thuật thực hành, ý niệm dựa trên văn hóa truyền thống. Và ý tưởng Không có gì ở đằng sau đã được nhen nhóm...”, họa sĩ Bùi Thanh Tâm chia sẻ.
Ngay cả khi đang làm những tác phẩm về Những kẻ điên- Crazy, Tâm vẫn bị ám ảnh việc những giá trị văn hóa truyền thống của mình đang dần bị mất đi. Crazy như một thông điệp nhằm cảnh tỉnh giới trẻ về lối sống. Cho đến Không có gì ở đằng sau, Bùi Thanh Tâm tiếp tục nỗi ám ảnh bởi nhiều yếu tố nghệ thuật, dân gian Việt Nam đang ít được khai thác và trở nên mờ nhạt trong sự va đập với sơn dầu, với những ngôn ngữ nghệ thuật trừu tượng mới của thế giới. “Tôi mong muốn qua những tác phẩm nghệ thuật để thế giới nhìn thấy được văn hóa truyền thống của người Việt, để họ thấy ở Đông Nam Á có một dòng tranh dân gian rất đáng yêu, rất có chiều sâu. Đó cũng là cách để nhắc nhở mọi người luôn gìn giữ văn hóa truyền thống”.
Tác phẩm Vũ trụ. Chất liệu: vàng lá, bác lá tranh dân gian Đông Hồ, Hàng Trống, Kim Hoàng trên toan. Kích thước: bộ 3 bức 180cm x 125cm /1 bức
Cảm hứng chất liệu dân gian trong Không có gì ở đằng sau không khỏi gợi nhớ đến câu chuyện của những đối tượng đại chúng quen thuộc trong đời sống người Mỹ được họa sĩ Andy Warhol - cha đẻ của trường phái Pop Art kể lại bằng thủ pháp in ấn (đồ họa), những tác phẩm mang dấu ấn đặc biệt, ám ảnh toàn thế giới trong những năm 60 của thế kỷ trước. Hay Takashi Murakami đem những hình tượng nghệ thuật văn hóa cổ, tranh khắc gỗ Nhật Bản - một sự tiêu biểu của tranh đồ họa (in khắc) nổi tiếng thế giới - thực hành trên máy tính bằng công nghệ đồ hoạ số, và cho ra đời những tác phẩm nghệ thuật xuất sắc hàng đầu thế giới, chuyển biến song song cùng nghệ thuật Á và Âu từ thế kỷ 20 đến nay.
Bùi Thanh Tâm phát triển việc thực hành cảm hứng từ các dòng tranh dân gian truyền thống Việt Nam bằng cách cũng làm tranh bằng các phương pháp thủ công. Sử dụng, phát huy tính thủ công của nghệ nhân vàng bạc, nghệ nhân dân gian in khắc vẽ tay... kết hợp tất cả lại với nhau, biến những kỹ thuật vốn chỉ là dân gian cổ xưa trở thành nghệ thuật đương đại. Nghệ sĩ xem các buớc thực hành nghệ thuật là mấu chốt của cái gọi là nghệ thuật. Ý niệm trong nghệ thuật vượt ra khỏi những suy nghĩ đơn thuần của nghệ thuật hàn lâm với các chất liệu hội hoạ đã được định dạng.
Anh tâm sự, những nhà sưu tầm, những bảo tàng cũng quan tâm hơn đến những vùng đất mà nghệ thuật chưa có nhiều phát triển, hoặc là những vùng đất mà văn hóa vẫn còn nhiều bí ẩn với thế giới. Cái đích cao nhất mà họ tìm đến là cái mới, mà cái mới cao nhất so với các phần thế giới đã được biết là văn hóa bản địa của từng khu vực, từng đất nước. Nhiều nghệ sĩ quan tâm đến điều này. “Tôi nghĩ rằng mình phù hợp với con đường đó. Hơn hết, tôi muốn giữ lại nhiều giá trị nghệ thuật truyền thống đẹp đẽ của người Việt đang dần mất đi và đang bị văn hóa của nước ngoài, của nền công nghệ mới thay thế...”.
Tác phẩm Chiến tranh I, II, III. Chất liệu: vàng lá, bác lá tranh dân gian Đông Hồ, Hàng Trống, Kim Hoàng trên toan
Trước giờ khai mạc, nhiều tác phẩm trong triển lãm Không có gì ở đằng sau của Bùi Thanh Tâm đã “có chủ”. Còn theo chủ nhân của những tác phẩm hội họa đặc biệt này, bản thân anh khá kỹ càng trong việc “cất” ý tưởng của mình trước khi công bố với thế giới. Bởi vậy, những nhà sưu tập ở nước ngoài hầu như chưa biết đến. Những tác phẩm đã bán lần này chủ yếu là được mua bởi người Việt.
“Triển lãm Không có gì ở đằng sau của Bùi Thanh Tâm- một trong những nghệ sĩ có tác phẩm đáng xem nhất - chính là một bước ngoặt rất lớn trong con đường nghệ thuật của anh. Nói bước ngoặt lớn là bởi, tất cả các tác phẩm trong triển lãm này đều hoàn toàn khác các tác phẩm trước đây. Một sự khác không ở góc độ hình ảnh, mà còn ở góc độ bản thể học”, Nhà giám tuyển, phê bình nghệ thuật Như Huy nhận xét.
Sinh năm 1979 tại Thái Bình, hiện sống và sáng tác tại Hà Nội, Bùi Thanh Tâm tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật Việt Nam năm 2009. Anh đã tham dự nhiều triển lãm tại Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh và các triển lãm quốc tế tại Hà Lan, Malaysia, Trung Quốc. Tranh của anh đã được trưng bày tại Triển lãm mỹ thuật đương đại châu Á (ACAS) và tại Hội chợ mỹ thuật bình dân (Affordable art fair) tổ chức ở Hongkong. Bùi Thanh Tâm đã có nhiều triển lãm cá nhân đình đám, tham gia nhiều triển lãm nhóm. Con đường nghệ thuật của anh cũng được ghi dấu với nhiều giải thưởng ấn tượng.
